Vakcine protiv COVID-19 (cjepiva protiv COVID-19) koje su došle do finiša sa zadnjim danima 2020. godine spadaju u RNK (mRNA) i vektorske (adenovirusne) vakcine. Postoji i nekoliko kineskih vakcina s inaktiviranim virusom, ali te još nisu odobrene na području SAD, Evrope i Ujedinjenog Kraljevstva, a odobrila ih je WHO.

U EU je odobrena Pfizerova mRNA vakcina, kao i AstraZenecai Johnson & Johnson vakcine, a Evropska agencija za lijekove i medicinska sredstva je 6.1.2021. odobrila i drugu mRNA vakcinu, onu američke kompanije Moderna. U SAD su odobrene Pfizerova i Modernina, također mRNA. Rusi idu sa svojom Sputnjik V vakcinom. Postoji i kineska vakcina bazirana na adenovirusnoj tehnologiji.

O razvoju vakcina protiv COVID-19 već smo ponešto pisali ovdje.

Šta je mRNA?

Pravilno bi bilo napisati iRNK. Naime „mRNA“ je skraćenica na engleskom za „messenger RNA“, a to se prevodi kao informaciona RNK ili glasnička RNK. RNK molekule su srodne mnogo poznatijoj DNK (dezoksiribonukleinska kiselina). Sve se u našem organizmu dešava djelovanjem različitih tipova RNK molekula i informaciona RNK nije jedina – postoji i transportna RNK te niz malih molekula RNK.

Ona služi da informaciju o sintezi nekog proteina “dovede” iz centra ćelije, gdje je DNK, do malih “fabrika” proteina u citoplazmi, koje zovemo ribosomi. DNK ne može izaći iz jedra, ali RNK može. Kod nekih virusa, kao SARS-CoV-2, RNK je jedina nasljedna molekula i samo je ona “šifra” za izradu proteina. Zato SARS-CoV-2 zovemo “RNK virus”.

RNK nije stabilna molekula. Zato se ona u ovim vakcinama „pakuje“ u jednu vrstu mjehura od nanočestica lipida (masti), koji nisu štetni za organizam. Između ostalog, to je glavni razlog zašto ove vakcine moraju biti na jako niskim temperaturama (podsjetimo, Pfizerova na oko -70OC) – da se ne uništi ovaj „balon“ i sama RNK unutra.

Koje su razlike između ovih vakcina, ko šta proizvodi?

Adenovirusne vakcine protiv COVID-19 se zasnivaju na tome da adenovirusni vektor tj. adenovirus (recimo, adenovirus čimpanzi kod AstraZeneca-Oxford vakcine), prenese informaciju o sintezi S (Spike) proteina virusa SARS-CoV-2. Dakle, neki adenovirus je genetički modificiran tako da sadrži šifru za Spike protein. Ovo su vakcine s nereplicirajućim adenovirusnim vektorom. To znači da se adenovirus se ne može replicirati u našim ćelijama, ali može pokrenuti sintezu S-proteina. Tako se u našim stanicama sintetiziraju antigeni SARS-CoV-2 virusa (tj. S protein). Naš organizam njih prepozna kao “uljeze” i stvara imunološki odgovor – antitijela. Ta antitijela, ali i memorijske T-stanice će reagovati kada se naš organizam sretne s pravim virusom SARS-CoV-2. 

Vakcine zasnovane na informativnoj RNK tj. messenger RNA ubacuju u naše ćelije lipidne nanočestice u kojima se nalazi onaj segment genetičke poruke virusa SARS-CoV-2 zadužen za sintezu S-proteina. RNK je nestabilna i da bi se zaštitila, da ne bi degradirala sistem dostave uključuju “mjehur” od lipidnih komponenti (uglavnom holesterol i fosfoholin, koji čine membrane naših ćelija, te PEG). Više o sastavu ovih vakcina možete pročitati u tekstu ovdje.

Dakle, ono što nazivamo “lipidnim nanočesticama” – LNP – lipid nanoparticles, nisu neki “robotići” niti “čipovi”. To su jednostavno molekule masti – lipida koje štite RNK molekule od degradacije.

Kada informaciona RNK dođe u naše ćelije, prepoznaju je ribosomi. To su dijelovi naših ćelija na kojima se stvaraju proteini, fabrike proteine. Koristeći genetičko uputstvo za S protein, ribosomi stvaraju ovaj protein, koji je u našem organizmu antigen i pokreće kaskadu reakcija koje dovode do stvaranja antitijela, ali i ćelijskog imuniteta.

Pfizer i Moderna vakcine/ cjepiva protiv COVID-19 su zasnovane na mRNA (iRNK), a AstraZeneca/Oxford, Sputnjik V, Johnson & Johnson/Janssen su adenovirusne. Više o adenovirusnim vakcinama pročitajte ovdje. O ovim i drugim tipovima vakcina /cjepiva protiv COVID-19 pročitajte i ovdje.

Preporuke: djeca, trudnice, dojilje

Mnogi se pitaju zašto do sada odobrene vakcine (Pfizer i Moderna, decembar 2020) nisu odobrene za cijepljenje djece, trudnica i dojilja. Ništa strašno se ne događa, to ne znači da su ove vakcine opasne, nego je stvar u tome da u kliničkim ispitivanjima nisu rađena i ispitivanja efikasnosti i sigurnosti ovih vakcina na ovim grupama. Ako naučnici nemaju podataka o djelotvornosti i sigurnosti na nekim grupama, onda se ne daju vakcine zbog toga, a ne zato što su za ove grupe vakcine potencijalno opasne.

Američka Agencija za hranu i lijekova (FDA) je odobrila proširenje hitne upotrebe Pfizer-BioNTech vakcine protiv COVID-19 Comirnaty za adolescente uzrasta 12-15 godina 10. maja 2021. O vakcinaciji djece i adolescenata protiv kovida više pročitajte ovdje.

Za sada su preporuke takve, a vidjećemo da li će se mijenjati. Već Anthony Fauci najavljuje i vakcinaciju djece protiv COVID-19.

Preporuke za trudnice i dojilje variraju, ali je u nekim zemljama počela i vakcinacija ovih kategorija COVID-19 vakcinama (Pfizerovom).

Na osnovu trenutnih saznanja naučnici smatraju da iRNK vakcine ne predstavljaju opasnost za trudnice i dojilje.

One nemaju u sebi neke sastojke koji bi mogli naštetiti plodu ili bebi (sastav ovih vakcina provjerite ovdje). Tokom Pfizerovih i Moderninih ispitivanja 36 žena ostalo trudno (nakon primanja vakcine ili placeba). Ove vakcine ne sadrže virus i ne mogu uzrokovati COVID-19.

Što se tiče adenovirusnih vakcina kakve su ruska Sputnjik V i AstraZeneca/Covishield tako nije bilo trudnica uključenih u ispitivanja, ali ni ove vakcine ne sadrže štetne, toksične materije koje bi mogle naštetiti plodu. Ne sadrže ni virus SARS-CoV-2 koji izaziva COVID-19 te ne mogu izazvati ovu bolest.

Danas mišljenje struke ide na stranu toga da trudnice trebaju primiti COVID-19 vakcine jer je korist mnogo veća od potencijalnih nuspojava. O tome više pročitajte ovdje.

Studije na životinjama su pokazale da nije bilo neželjenih efekata u vezi reprodukcije, razvića fetusa i postnatalnog razvića kod pacova koji su primili Moderninu vakcinu prije ili tokom gestacije (trudnoće). Naučnici smatraju da iRNK vakcine ne predstavljaju rizik za dojilje i novorodjenče i CDC preporučuje zdravstvenim radnicima koji doje da prime vakcinu.

Pfizerova vakcina je odobrena za starije od 16 godina, a Modernina za starije od 18 godine.

Vakcine protiv COVID-19: ukratko razlike između mRNA vakcina i vektorskih vakcina te koje vakcine (kojih proizvođača) spadaju u koju kategoriju:

Izvori:

CDC Interim Clinical Considerations for Use of mRNA COVID-19 Vaccines Currently Authorized in the United States

Tekst i infografike priredila Jelena Kalinić, MA, biolog, naučni novinar i bloger Društvo za promociju “Prirodnih nauka “Nauka i svijet”.

O nama: Društvo “Nauka i svijet” je osnovano 2017. godine, a bavi se promocijom prirodnih nauka, borbom protiv dezinformacija u sferi nauke, protiv pseudonauke i za bolje obrazovanje u STEM oblasti.

Korona cjepiva, vakcine protiv korone, cjepiva protiv korone, cjepiva protiv COVID-19, cjepiva protiv koronavirus, cijepljenje protiv COVID-19, imunizacije protiv kovida, COVID-19 i korona cjepiva, vakcine protiv korona virusa, vakcine protiv korona virusa