Prve vakcine protiv COVID-19 (“vakcina protiv korone”) koje su odobrene u Evropi su mRNA (iRNK) vakcine i pripadaju novoj generaciji vakcina – vakcinama baziranim na molekuli RNK. Jedna Pfizer vakcina (Pfizer cjepivo, Fajzer vakcina) nastala u saradnji ovog farmaceutskog giganta i male njemačke biotehnološke kompanije BioNTech, a druga je američke biotehnološke kompanije Moderna. Moderna i BioNTech su među prvima počele razvoj vakcina protiv COVID-19.
Pfizerova vakcina (Fajzer vakcina, Pfizer cjepivo) – Comirnaty – se još zove i BNT162b2, a Modernina je mRNA-1273.
U tekstu o razlikama između RNK i adenovirusnih vakcina objasnili smo u najkraćim crtama mehanizam djelovanja ovih vakcina:
Vakcine protiv korone zasnovane na informativnoj RNK tj. messenger RNA ubacuju u naše ćelije lipidne nanočestice u kojima se nalazi onaj segment genetičke poruke virusa SARS-CoV-2 zadužen za sintezu S-proteina. RNK je nestabilna i da bi se zaštitila, da ne bi degradirala sistem dostave uključuju “mjehur” od lipidnih komponenti (uglavnom holesterol i fosfoholin, koji čine membrane naših ćelija, te PEG).
Osnovni mehanizam djelovanja ove dvije vakcine je isti, a one se razlikuju u nekim komponentama sastava, u doziranju, u broju doza koje multidozna bočica sadrži, u razmaku između doza te za koje starosne grupe su vakcine odobrene. Sve možete pronaći u infografici-tabeli niže.
Više o mehanizmima djelovanja ovih vakcina i njihovoj proizvodnji možete doznati ovdje, ovdje, ovdje i ovdje.
Efikasnost ovih vakcina protiv korone
Obje vakcine su izuzetno efikasne prema studijama faze III, što znači da su imunogenične – potiču imunološku reakciju organizma te stvaranja antitijela (humoralni imunitet) i staničnog imuniteta. O efikasnosti Pfizerove vakcine možete pročitati ovdje i u referencama na kraju teksta. Efikasnost Pfizerove vakcine je oko 95%, a Modernine 94.1%.
Modernina vakcina protiv korone ima nešto učestaliju bol od Pfizerove. Povišena tjelesna temperatura je jednako učestala, mučnina je učestalija kod Moderna. Artralgija (bol u zglobovima) je nešto učestalija kod Moderne. Većina je nuspojava blagog do umjerenog intenziteta. Postoji mogućnost anafilaktičkih reakcija, ali su ti slučajevi rijetki. O nuspojavama vakcina protiv COVID-19 pročitajte više ovdje, a o anafilaktičkim i alergijskim reakcijama ovdje.
mRNA vakcine i alergijske reakcije
Kod mRNA (iRNK) vakcina su prijavljene anafilaktičke reakcije i anafilaktoidne (teške alergijske reakcije), navjerovatnije kao reakcija na polietilen glikol. Ipak, naglašavamo da su ove anafilaktičke reakcije jako rijetke. Osobe koje su su imale takvu reakciju na prvu dozu vakcine, prema uputama CDC ne bi trebale primiti drugu dozu.
Ako ste imali alergijske reakcije na neke druge vakcine, posavjetujte se s Vašim ljekarom oko primanja ovih vakcina.
Osobe koje imaju alergijsku reakciju na neke druge supstance – kikiriki, penicilin, lateks i drugo, savjetuju se da prime vakcinu i nema posebnih preporuku i upozorenja za njih.
Količina aktivne tvari u Pfizer vakcini (Comirnaty) iznosi 30 mikrograma RNK, a u Moderna (Spikevax) iznosi 100 mikrograma. Ovo je možda razlog zašto su nuspojave malo češće kod Modernine vakcine (reaktogenija je), ali nisu ozbiljne.
Kod obje vakcine je zabilježena, ali vrlo rijetko pojave miokarditisa i perikariditisa, posebno kod mlađih muškaraca. Ove pojave često prođu bez simptoma i same se povuku, obično nisu po život ugrožavajuće. Češće su kao posljedica infekcije virusom nego vakcinacije.
Tumačenje sastojaka mRNA vakcina protiv COVID-19:
Aktivna tvar: Pfizer BNT162b2/ Fajzer vakcina: Molekula informacione RNK koja nosi genetičku poruku za sintezu Spike (S) proteina virusa SARS-CoV-2. Ova molekula informacione RNK je u vakcini označena kao BNT162b2, a nalazi se u količini od 0.3 mikrograma (0.0003 miligrama). BNT162b2 visoko je pročišćena jednostruka, 5’-kapirana informaciona RNK/messenger RNA (mRNA) proizvedena bez-staničnom in vitro transkripcijom iz odgovarajućih predložaka DNK. Drugim riječima, za proizvodnju ove vakcine čak nisu trebale ćelijske linije oko kojih se pojedinci tako bune.
Pomoćne tvari u sastavu Pfizerove vakcine koje grade lipidnu nanokapsulu:
-holesterol, u jednoj dozi nalazi se 0.2 mg holesterola. On stabilizira dvoslojnu lipidnu strukturu lipidnih nanočestica sličnu staničnim membranama. Holesterol ulazi u sastav fosfolipidnog dvosloja, koji gradi membranu stanica, ali i organela.
-1,2-distearoil-sn-glicero-3-fosfoholin kojeg ima 0.09 mg po dozi. To je lipid i to fosfolipid koji nastaje i u živim organizmima, a prepoznajete ga pod grupnim nazivom lecitin. Inače, lecitin, najčešće soje, služi kao emulgator u smjesama i naći ćete ga kao sastojak čokolada.
-ALC-0315(4-hidroksibutil)-azanedil)-bis-(heksane-6,1-diil)-bis-(2-heksildekanoat): je kationski lipid, a u Pfizerovoj vakcini ga ima 0.45 mg. „Kationski“ znači da ima pozitivan naboj na fiziološkom pH (kiselosti) ljudskog tijela. Ima ulogu da pri promjeni pH vrijednosti sredine oslobodi RNK molekulu
-ALC-0159, 2-[(polietilen glikol)-2000]-N,N-ditetradecil-acetamid) koje ima 0,05 mg po dozi. ALC-0159 stabilizira kompleks lipidnih nanočestica i mRNA i sprječava nespecifično vezanje za proteine.
Ostale pomoćne tvari-stabilizatori u sastavu Pfizer/BioNTech vakcine: 0.36 mg natrijum hlorida (kuhinjska so), 0.01 mg kalijum hlorida, 0.07 mg natrij hidrogenfosfat dihidrata i 0.01 mg kalijum dihidrogenfosfata i sukroza (obični šećer) te destilirana voda. Funkcija tih tvari je puferska, odnosno, održavanje stabilnog pH (kiselosti) i optimalne koncentracije soli koja ne šteti ljudskom tkivu i koja istovremeno stabilizira lipidne nanočestice. Funkcija vode je da služi kao rastvarač
Aktivna tvar: Moderna mRNA-1273, u dozi 0.5 mL sadrži 100 mikrograma aktivne tvari – mRNA za Spike protein
Sastojci lipidne nanokapsule: Lipidne komponente „mjehura“ nanočestica su SM-102, koji je jonizirajući lipid (čuva RNK, ali i pomaže njeno otpuštanje kada nanočestice uđu u ćelije), zatim 1,2-dimiristoil-rac-glicero3-metoksipolietilen glikol-2000 (PEG2000-DMG), holesterol i 1,2-distearoil-sn-glicero-3-fosfoholin. Holesterol omogućuje fluidnost ćelijske membrane, a ovdje daje na stabilnosti lipidnog „mjehura“. Ove tvari imaju istu ulogu kao kod Pfizerove vakcine.
Ostali pomoćni sastojci Modernine vakcine su trometamin (tris), trometamin hidrohlorid, acetatna kiselina (octena ili sirćetna kiselina), natrijum acetat – jedinjenja koja služe održavanju potrebne pH vrijednosti otopine vakcine te sukroza koja služi kao stabilizator.
Još jedna napomena: kada se daje treća doza,,booster” Pfizer vakcine, daje se ista vakcina kao za prve dvije (0.5ml, 30 mikrograma mRNA), a kada se daje treća booster doza Moderne, ta je duplo slabija od prve dvije doze Moderne (0.25 ml, 50 mikrograma mRNA).
Tekst napisala Jelena Kalinić, MA, biolog, naučni novinar i bloger Društvo za promociju “Prirodnih nauka “Nauka i svijet”.
O nama: Društvo “Nauka i svijet” je osnovano 2017. godine, a bavi se promocijom prirodnih nauka, borbom protiv dezinformacija u sferi nauke, protiv pseudonauke i za bolje obrazovanje u STEM oblasti. Predsjednik je prof. dr. Nenad Tanović.
Reference:
- Sahin U, Muik A, Derhovanessian E, et al. COVID-19 vaccine BNT162b1 elicits human antibody and TH1 T-cell responses. Nature 2020 September 30
- Mulligan MJ, Lyke KE, Kitchin N, et al. Phase 1/2 study of COVID-19 RNA vaccine BNT162b1 in adults. Nature 2020 August 12
- Polack FP , Thomas SJ , Kitchin N , et al; C4591001 Clinical Trial Group. Safety and efficacy of the BNT162b2 mRNA covid-19 vaccine. N Engl J Med. 2020.
- Baden LR , El Sahly HM , Essink B , et al; COVE Study Group. Efficacy and safety of the mRNA-1273 SARS-CoV-2 vaccine. N Engl J Med. 2020.
- Sastav Comirnaty Pfizer vakcine, službeni dokument EMA: https://www.ema.europa.eu/en/documents/product-information/comirnaty-epar-product-information_en.pdf
- Sastav Moderna SpikeVax vakcine, službeni sastav EMA: https://www.ema.europa.eu/en/documents/product-information/spikevax-previously-covid-19-vaccine-moderna-epar-product-information_en.pdf
Korona cjepiva, vakcine protiv korone, cjepiva protiv korone, cjepiva protiv COVID-19, cjepiva protiv koronavirus, cijepljenje protiv COVID-19, imunizacije protiv kovida, COVID-19 i korona cjepiva, vakcine protiv korona virusa, vakcine protiv korona virusa, cijepljenje protiv korone, Pfizer cjepivo, Pfizer vakcina, Comirnaty, Fajzer vakcina
