Evropska regija proglašena je slobodnom od dječije paralize (polia) u junu 2002. godine. Iako u Evropi nije zabilježen nijedan slučaj bolesti kod ljudi, otkriće poliovirusa u uzorcima otpadnih voda u nekoliko evropskih zemalja naglašava važnost održavanja visokog nivoa vakcinacije i kvalitetnog nadzora. Naslovna slika ovog teksta pokazuje epidemiju dječije paralize koju izaziva poliovirus, kada su oboljela djeca masovno smještana u tzv. čelična pluća. Infekcija izaziva paralizu, uključujući i paralizu dizanja.
Zahvaljujući vakcinaciji, globalna stopa poliomijelitisa – bolesti koja može uzrokovati paralizu, probleme s disanjem i ponekad smrt – smanjena je za 99% u posljednjih 30 godina.
Otkriće virusa u uzorcima otpadnih voda
Iako se rizik od izbijanja polia u Evropi trenutno smatra niskim, stručnjaci upozoravaju da ne smijemo biti neoprezni. Između septembra i decembra 2024. godine, u Finskoj, Njemačkoj, Poljskoj, Španiji i Ujedinjenom Kraljevstvu otkriven je poliovirus tipa 2 izveden iz vakcine (cVDPV2) u uzorcima otpadnih voda. Ovo je prvi put da je cVDPV2 otkriven u zemljama EU/EEA putem ekološkog nadzora, saopštio je Evropski centar za prevenciju i kontrolu bolesti (ECDC), a prenosi VaccinesToday.
„Evropa je više od 20 godina slobodna od polia, ali moramo ostati oprezni, održavati visoke stope vakcinacije i zatvoriti sve postojeće praznine u imunizaciji kako bismo spriječili povratak ove ozbiljne bolesti“, izjavila je direktorica ECDC-a Pamela Rendi-Wagner.
Iako većina zemalja EU/EEA na nacionalnom nivou prijavljuje stopu vakcinacije iznad 90%, podaci na lokalnom i regionalnom nivou pokazuju niže stope u pojedinim područjima. Samo 39% prijavljenih okruga dostiglo je 90% pokrivenosti vakcinacijom. Procjene ECDC-a pokazuju da oko 600.000 djece uzrasta 12–23 mjeseca možda nije primilo kompletnu osnovnu vakcinalnu seriju protiv polia u 2022. i 2023. godini.
Razlika između žive i mrtve vakcine protiv dječije paralize: iz koje virus može doći u otpadne vode?
Vakcinalni soj se može širiti samo iz oralne (OPV), žive vakcine protiv dječije paralize. Iz mrtve vakcine protiv polia, kakva se daje kod nas (u sklopu Pentaxim vakcine koja je DTaP-IPV-HiB, drugdje u obliku Hexacime), ne može doći do sheedinga (osipanja). Oralna vakcina se u FBiH prestala davati 2019.
Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije (SZO), poliomijelitis je i dalje endemski prisutan u dvije zemlje: Pakistanu i Afganistanu. U tim zemljama, kao i u nekim drugim državama s visokim rizikom od izbijanja bolesti, OPV se i dalje koristi zbog svoje efikasnosti u zaustavljanju širenja virusa. Međutim, tačan spisak zemalja koje trenutno koriste OPV može varirati i zavisi od trenutne epidemiološke situacije i nacionalnih politika imunizacije.
Oralnu polio vakcinu (OPV) izumio je Albert Sabin, američki virolog ruskog porijekla. Sabin je razvio ovu vakcinu koristeći oslabljene živ poliovirus, čime je omogućio imunitet kroz prirodnu infekciju bez izazivanja bolesti.
Važno je napomenuti da je od aprila 2016. godine, u sklopu globalne strategije za iskorjenjivanje poliomijelitisa, većina zemalja koje su koristile OPV isključila komponentu tipa 2 virusa iz vakcine, nakon što je ovaj tip virusa proglašen iskorijenjenim 2015. godine. Ova promjena je dio napora da se smanji rizik od vakcinskog povezanog poliovirusa tipa 2.
ECDC poziva na kampanje naknadne imunizacije, usmjerene na one s nepotpunim ili nepoznatim vakcinalnim statusom, posebno u područjima s niskom pokrivenošću ili gdje je virus otkriven u uzorcima otpadnih voda. Također, vlastima se preporučuje da osiguraju dovoljne zalihe inaktivirane vakcine protiv polia (IPV).
Bosna i Hercegovina ugrožena
Vakcinalni obuhvati Pentaxim vakcinom koja štiti i od polia u BiH su izuzetno i nedopustivo niski te molimo sve roditelje čija djeca nisu primila niti jednu doza, a trebaju po kalendaru ili nisu primila sve tri doze i sve revakcine ili nisu sigurni koliko su djeca primila vakcina da hitno provjere vakcinalne statuse te nadoknade ove vakcine kako bismo spriječili tragediju. BiH je jedna od zemalja koje su upozorene da su u riziku od povratka poliomijelitisa.
Autor: Jelena Kalinić, MA, biolog, naučna novinarka, posjeduje WHO infodemic manager certifikat i Health metrics Study design & Evidence based medicine trening. Dobitnica EurekAlert (AAAS) Felowship 2020. za naučne novinare. Drugo mjesto u izboru za European Science journalist of the year za 2022. godinu.
