Malo ljudi razmišlja o vakcinama kao o zaštiti od raka, ali neke od njih direktno smanjuju rizik od razvoja određenih vrsta malignih oboljenja. Među najvažnijima su vakcina protiv hepatitisa B i vakcina protiv humanog papiloma virusa (HPV), koje štite od infekcija povezanih s karcinomima jetre i genitalnih organa.

Trenutno se razvijaju i personalizirane “vakcine” protiv raka koje bi mogle ciljati specifične tumore pacijenata. No to nisu vakcine koje preveniraju rak, nego imunoterapije koje podižu imunološki sistem pacijenta da prepozna ćelije raka. U medijima se često nazivaju vakcinama, zbog pojednostavljenja.

Vakcine/cjepiva protiv hepatitisa B: smanjuju rizik od raka jetre

Hepatitis B je hronična virusna infekcija koja može dovesti do ciroze i raka jetre. Ova bolest koju izaziva virus hepatitisa B, prenosi se putem krvi, seksualnim kontaktom i sa majke na dijete tokom porođaja. Vakcina protiv hepatitisa B, koja je dio redovnih imunizacijskih programa u mnogim zemljama, izuzetno je efikasna u prevenciji infekcije, a time i hepatocelularnog karcinoma – jedne od najčešćih i najsmrtonosnijih vrsta raka.

Vakcina protiv hepatitisa B (HBV) se, prema kalendaru FBiH i Republike Srpske daje u 3 doze u mišić.

Preporučuje se davanje prve doze ove vakcine unutar 24h nakon rođenja. I kod djece i za odrasle ova vakcina se daje u 3 doze, obično po shemi 0-1-6 mjeseci.

U EU zemljama, poput Hrvatske, ova vakcina/cjepivo se ne daje samostalno, nego u sklopu šestovalentne vakcine koja štiti od hepatitisa B, difterije, tetanusa, hripavca, dječije paralize i HiB.

Postoji i vakcina za odrasle, koja štiti od hepatitisa A i B.

HPV vakcina: Prevencija raka grlića materice i drugih maligniteta

Humani papiloma virus (HPV) je vodeći uzročnik raka grlića materice, ali i drugih karcinoma, uključujući rak anusa, penisa, vulve, vagine i grla. HPV infekcija je vrlo česta i prenosi se najčešće seksualnim odnosom, ali je prenos moguć i kontaktom koža na kožu.

Vakcina protiv HPV-a pruža zaštitu od visokorizičnih sojeva ovog virusa i najefikasnija je kada se primi prije kontakta sa virusom , odnosno prije otpočinjanja seksualnih odnosa.

Brojne studije su pokazale da zemlje s visokom stopom vakcinacije bilježe značajan pad učestalosti prekanceroznih lezija i invazivnog raka.

Gotovo svi slučajevi raka grlića materice (99%) povezani su s infekcijom visokorizičnim tipovima humanog papiloma virusa, izuzetno Najčešći visokorizični genotipovi su:

  • HPV 16 i HPV 18 – uzrokuju oko 70% slučajeva raka grlića materice.
  • HPV 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 66, i 68 – povezani su s manjim postotkom slučajeva, ali su i dalje značajni. Vakcinacija protiv HPV-a obično cilja na najčešće visokorizične genotipove, posebno 16 i 18, dok novije vakcine poput devetovalentne HPV vakcine pokrivaju širi spektar visokorizičnih sojeva.

Do sada je razvijeno nekoliko tipova HPV vakcina i to dvovalentna, četverovalentna i devetovalentna.

Vakcinacija kao moćno oružje protiv raka

Iako rak obično nije zarazna bolest, virusi poput hepatitisa B i HPV-a mogu igrati ključnu ulogu u njegovom razvoju. Pokazuje se kako još neki virusi poput Epstein-Barrovog virusa (EBV) imaju potencijal da izazovu rak te se radi i na razvoju vakcina protiv njih. Prevencija putem vakcina je siguran, efikasan i dostupan način smanjenja rizika od malignih bolesti, što naglašava važnost imunizacije kao javnozdravstvene strategije.

Autor: Jelena Kalinić, MA, biolog, naučna novinarka, posjeduje WHO infodemic manager certifikat i Health metrics Study design & Evidence based medicine trening. Dobitnica EurekAlert (AAAS) Felowship 2020. za naučne novinare.  Drugo mjesto u izboru za European Science journalist of the year za 2022. godinu.

Kreiranje ovog sadržaja podržala je Evropska komisija. Stavovi i vrijednosti izneseni u njemu isključiva su odgovornost autora/ica i ne predstavljaju nužno stavove i vrijednosti Evropske komisije.

The European Commission's support for the production of this content does not constitute an endorsement of the contents, which reflect the views only of the authors, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein.