“Vjerujem starim vakcinama, ali ne ovim novim”…koliko puta ste ovo čuli, a možda i sami pomislili? Još jedan strah koji se ispoljava kao vid nepovjerenja u vakcine jeste nepovjerenje u nove tehnologije vakcina. Neki ljudi prosto više vjeruju “starim” vakcinama “stara škola” pravljenja vakcina, a nepovjerljivi su prema prema novim vakcinama.

Šta su “stare” vakcine, a šta “nove”?

Pod vakcinama “stare škole” obično podrazumijevamo vakcine nastale tehnologijom umrtvljivanja virusa (atenuiranje) ili inaktivacije uzročnika boleesti, virusa ili bakterija. Inaktivacija je metoda dobijanja vakcina stara preko 50 godina – vakcina protiv dječije paralize (Salkova vakcina – razvijena 1955.) i mnoge druge su proizvedene na ovaj način. Ove vakcine još zovemo i mrtve vakcine.

Prve vakcine koje je svijet dobio – one protiv velikih boginja, morbila, rubeole, dječije paralize su upravo zasnovane na nekoj od ove dvije tehnike. Dakle, za ove vakcine znamo i koristimo ih preko 50 godina. Vidimo njihove rezultate i njihovu sigurnost.

O tome šta su inaktivne i atenuirane vakcine više pročitajte ovdje.

Međutim, nauka se razvija i proizvodni procesi i načini dobijanja lijekova i vakcina se unapređuju. Tako imamo kvalitetnije lijekove za rak, imamo lijekove bazirane na antitijelima i drugo. Unapređuju se i vakcine. Pokušavaju se novi pristupi.

Tako smo dobili vakcine koje se baziraju na rekombinantnoj tehnologiji. Ove vakcine sadrže samo neki specifičan protein virusa, koji povušuje imunološku reakciju. A taj protein se proizvodi u ćelijama nekih mikroorganizama (recimo, bakterija ili gljivica). Ova metoda se zasniva na rekombinantnoj tehnologiji manipulacije genima- zapravo stvaraju se genetički modifikovani organizmi koji proizvode specifični protein, potreban za vakcinu. Ovakve vakcine su vakcine protiv hepatitisa B i HPV.

Sada su naučnici došli do toga da ne moraju proizvoditi protein, nego stvore genetičku šifru za taj protein koji pobuđuje imunološki sistem i prave nove načine “dostave” te genetičke poruke. Jedan način je ubaciti genetičku poruku u mali nanomjehurić sačinjen od molekula masti (mRNA/iRNK vakcine), a drugi da genetičku poruku ugradimo u bezopasan virus koji se ne može replicirati i tako ga ubacimo u organizam (adenovirusne vakcine). Čak i ruska Sputnjik V vakcina spada u tehnološki nove vakcine.

I ove nove vakcine su dobro testirane i testirane su na životinjama prije nego što su uslijedile studije na ljudima. Ako se pitate kako su ove vakcine razvijene ovako brzo – odgovor je – upravo zahvaljujući novim tehnologijama. Za stare vakcine i njihov razvoj i proizvodnju je trebalo više vremena (recimo, tu treba uzgojiti virus), a nove tehnologije znatno skraćuju ovo vrijeme. Više o tome kako su COVID-19 vakcine razvijene ovako brzo pročitajte ovdje.

Dakle dobili smo mogućnost da stvaramo i vakcine u kojima neće biti potrebni spojevi aluminijuma kao adjuvansi il neke druge stvari čijih se naziva ljudi boje, a zapravo ne predstavljaju opasnost u vakcinama.

Nove vakcine, one koje se sada proizvode, bez obzira na tehnologiju su sigurnije nego one koje su se davale prije nekoliko decenija. One sadrže manje antigena, manje sastojaka uopšte i bolje su testirane.

Postoje i oni koji smatraju kako su najbolje vakcine bile one koje su proizvodili domaći instituti – Torlak u Srbiji (BCG vakcinu) i Imunološki zavod (MMR vakcinu) u Zagrebu. Ali ovi instituti više ne proizvode vakcine. Vakcine drugih proizvođača su se pokazale sigurnijim i uspješnijim i ovi instituti se nisu mogli izboriti s konkurencijom.

Često vidimo te komentare da su bolje bile vakcine koje je proizvodio nekada Institut Torlak ili Institut za cjepiva u Zagrebu. Ovi instituti više nemaju kapacitet da proizvode vakcine i da zadovolje standarde. Pri tome svemu, stara vakcina protiv morbila, rubeole i zaušnjaka, iz perioda Jugoslavije, imala je više nuspjava.

Stara vakcina protiv velikog kašlja je imal češče neke neželjene nuspojave. To je bila cjelostanična vakcina koja se danas ne koristi. Danas se kao zaštita od velikog kašlja koristi sigurnija acelularna vakcina.

Imamo i sigurnije vakcine protiv dječije paralize.

Sve u svemu, današnje vakcine su bolje.

Protiv COVID-19 imamo i “stare” i “nove” vakcine

No, najljepše je od svega što za COVID-19 imamo i različite tipove vakcina – one koje su zasnovane na staroj dobro oprobanoj tehnologiji, i one koje koriste high-tech nove tehnologije (poput Pfizer i Moderna). Neko ko je sumnjičav prema novim tipovima vakcina može odabrati da primi kineske Sinopharm i Sinovac vakcine koje su inaktivne. Izbor postoji i ako ste u mogućnosti da izaberete vakcinu – možda da to i uradite. Međutim, ljudi širom svijeta često to nisu u mogućnosti birati vakcinu, i generalno je najracionalniji stav da primite prvu dostupnu vakcinu i zaštitite se od teško oblika bolesti.

Autor: Jelena Kalinić, MA, biolog, naučna novinarka, Društvo za promociju “Prirodnih nauka “Nauka i svijet”,  posjeduje WHO infodemic manager certifikat i Health metrics Study design & Evidence based medicine trening. Dobitnica EurekaAlert (AAAS) Felowship 2020. za naučne novinare. Short -runner, drugo mjesto u izboru za European Science journalist of the year za 2022. godinu.

O nama: Društvo “Nauka i svijet” je osnovano 2017. godine, a bavi se promocijom prirodnih nauka, borbom protiv dezinformacija u sferi nauke, protiv pseudonauke i za bolje obrazovanje u STEM oblasti. Preuzimanje sadržaja je dozvoljeno uz obavezno navođenje izvora i linka.

vjerujem starim vakcinama, inaktivne vakcine, nove vakcine, nova cjepiva

Ovaj tekst je originalno objavljen 2021, a osvježen 2025.